راهکارهای افزایش سهم قرآن در اینترنت/ «هویت دینی» در جهان مجازی تغییر کرده‌است 

با گسترش اینترنت و کاربردهای روزافزون آن، فهم دین،‌ دین‌داری و هویت دین در جهان امروز، پیوست بزرگی به نام «جهان مجازی» را پیدا کرده که «عمل دینی» و «نگاه دینی» و «مراجع هنجارهای دینی» را تغییر داده‌است.

به گزارش قرآن بلاگ به نقل از خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا)، با نگاهی کلان می‌توان گفت در دسترس بودن همه جهان در کنار اشاره گر ماوس،‌ آسیب‌های دینی و در عین حال ظرفیت‌های دینی گسترده‌ای را فراهم می‌کند.

ادیان، به ویژه ادیان ابراهیمی چون مسیحیت و اسلام که داعیه جهان‌گرایی دارند، در فضای اینترنت کاملاً ابزارمند می‌شوند. این ادیان همیشه به دنبال توسعه دین و تقویت دینداری بوده‌اند و اینک بلندگو و رسانه جهانی به یاری دین آمده‌‌است. انطباق ابزار و محتوا موجب شده که ابزار جهان‌گرایانه در اختیار محتوای جهان‌گرایانه، روند رو به شتابی را به حوزه‌ عمومی جهانی ببخشد.

البته خصیصه‌های فضای مجازی هنوز درک نشده‌ و در بحث ورود مباحث دینی به فضای مجازی، تکرار نگاه، یک خطای روشی محسوب می‌شود. وقتی عالم دینی در مسجد حرف می‌زند، با مخاطب مسجدی مواجه است که تقریباً دارای عقاید و باورهای مشابه‌اند؛ اما دنیای مجازی یک فضای غیرمرکزی است که با تنوع جنس، سن، نژاد، ارزش‌ها و باورها و به طور کلی مخاطب‌های گوناگون مواجه است؛ با این خصوصیت که همه جمعیت همزبان امکان بهره‌برداری دارند.

حال وقتی سخن از افزایش سهم قرآن در اینترنت به میان می‌آید، باید نخست درباره این نکته سخن گفت که آیا به دنبال افزایش محتوای قرآنی در فضای مجازی هستیم؟ یا از افزایش تعداد کاربران پایگاه‌های قرآنی در اینترنت سخن می‌گوییم؟

گرچه هر یک از این رویکردها با چالش‌ها و راهکارهای متفاوتی مواجه هستند، اما نمی‌توان از تأثیر متقابل آنها بر یکدیگر غفلت کرد. به میزانی که حجم اطلاعات ارائه شده در اینترنت افزایش یابد و نیازهای مختلف کاربران قرآنی در فضای مجازی پاسخ داده شود، به همان تناسب تعداد مراجعان به پایگاه‌های قرآنی افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، با مراجعه بیشتر مراجعان به پایگاه‌های قرآنی و اعلام نیازهای جدید از سوی کاربران، مدیران پایگاه‌های قرآنی انگیزه بیشتری برای افزایش محتوای قرآنی پایگاه‌های خود خواهند داشت. از این رو، در بررسی راهکارهای افزایش سهم قرآن در اینترنت به ناچار هر دو رویکرد مورد توجه واقع می‌شود. با این نگاه، موارد ذیل را می‌توان به عنوان راهکارهای افزایش قرآن در فضای مجازی برشمرد:

1. ساماندهی و اطلاع‌رسانی از پایگاه های قرآنی «جواد ضلی»:

فعالیت‌های قرآنی کشور در فضای واقعی به‌طور پراکنده درحال شکل‌گیری است و همواره در سطح جامعه شاهد اختصاص یافتن بودجه‌هایی برای اجرای طرح‌های قرآنی هستیم. نقصانی که به‌شدت در فعالیت‌ها و طرح‌های قرآنی کشور احساس می‌شود، وجود نداشتن سازمانی اجرایی است که مختص این‌گونه فعالیت‌ها باشد؛ برای مثال، برای پیگیری و آگاهی از نحوه عملکرد طرح‌های ورزشی باید به سازمان تربیت‌بدنی مراجعه کرد، اما برای آگاهی از فعالیت های متنوع قرآنی هیچ سازمان مشخصی وجود ندارد.

این مشکل در فضای مجازی با چالش‌های بیشتری روبه رو است. انبوه پایگاه‌های قرآنی یا پایگاه‌های اسلامی و غیر اسلامی که به گونه‌ای در زمینه قرآن فعالیت می‌کنند، وضعیت آشفته‌ای را در این فضا به وجود آورده‌است. در این شرایط، افزون بر آنکه کاربر نمی‌داند برای پاسخ‌گویی به نیازهای قرآنی خود در جنبه‌های علمی، فرهنگی یا حفظ و قرائت به چه پایگاهی مراجعه کند. متولیان امور فرهنگی و علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در زمینه نشر معارف قرآن در اینترنت نیز نمی‌دانند در این باره چه خلأیی و وجود دارد تا جهت حل آن سرمایه‌گذاری کنند.

برخی از پایگاه‌های اینترنتی برای حل این مشکل، فهرست‌های متنوعی از پایگاه‌های قرآنی تهیه کرده و در اختیار کاربران قرار داده‌اند از آن جمله می‌توان به بخش قرآن سایت «راهنمای پایگاه‌های اسلامی» یا فهرست سیصد پایگاه فارسی عربی و انگلیسی در پایگاه «ایسکا» اشاره کرد.

ضمن قدردانی از تلاش‌های این عزیزان، باید گفت: این مقدار برای ساماندهی پایگاه‌های قرآنی کافی نیست؛ بلکه لازم است اقدامات دیگری همچون راه‌اندازی گوگل قرآنی، تهیه دایرکتور جامع مباحث قرآنی در اینترنت، تهیه فهرست‌های تخصصی از پایگاه های قرآنی نیز به این اقدام خجسته افزوده شود تا انگیزه لازم را برای کاربران و فعالان قرآنی به منظور افزایش سهم قرآن در اینترنت فراهم آورد. کوتاه سخن اینکه اینترنت از سه بخش: (اطلاعات) «Data»، (تصویر) «Video» و (صدا) «Audio» تشکیل شده‌ و از طریق این سه بخش، بستر برای فعالیت کاربران در تمامی زمینه‌ها فراهم می‌شود. برای افزایش سهم قرآن در اینترنت لازم است به روش های علمی و روزآمد، از محتوای قرآنی فضای مجازی در هر سه بخش اطلاع رسانی کنیم.

2. تلاش همه جانبه مراکز علمی و فرهنگی

قرآن منبع دینی مسلمانان و محور اتحاد آنان است و هیچ چیز دیگری از این نظر با قرآن برابری نمی‌کند. از این رو، برای افزایش سهم قرآن در فضای مجازی و محور قرار گرفتن قرآن‌، باید همه مراکزی که به نحوی در اینترنت فعالیت می‌کنند در این باره اقدام کنند.

پایگاه‌های ویژه مراکز آموزشی و پژوهشی وابسته به دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و آموزش و پرورش، باید یکی از گزینه‌های ثابت خود را به قرآن اختصاص دهند و به انعکاس فعالیت‌های قرآنی و انتشار کتب، مقالات و پایان نامه‌های خود در اینترنت بپردازند. خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری، بخشی را به انعکاس اخبار قرآنی اختصاص دهند و از قرار دادن اخبار قرآنی ذیل عنوان کلی اخبار فرهنگی اجتناب کنند .

به دلیل فراوان بودن کاربران اینترنت باید از پتانسیل‌های موجود برای غنای مفاهیم قرآنی استفاده کرد و یکی از وظایف متولیان امر قرآن در کشور این بوده که حتماً سهمی از فعالیت‌های قرآنی خود را به فعالیت در فضای مجازی اختصاص دهند. از این رو، تمام سازمان‌هایی که برای مخاطبان خود احترام قائل هستند، لازم است بخشی از فعالیت‌های قرآنی خود را در فضای مجازی در نظر بگیرند تا کاربران بتوانند از این مفاهیم در فضای مجازی مطلع و بهره‌مند شوند.

3. ایجاد انگیزه برای کاربران جوان

جوانان پر شمارترین کاربران اینترنت هستند. برای افزایش سهم قرآن در فضای مجازی و واقعی باید به دنبال جوانان رفت و منتظر نبود که آنها به‌خودی خود وارد فضای مجازی شوند و به فعالیت‌های قرآنی بپردازند. در واقع، ایجاد انگیزه برای کاربران باید از طرف پایگاه‌های قرآنی انجام شود. یکی از روش‌های ثمربخش در این باره ارائه مطالب قرآنی جذاب و متناسب با علائق جوانان است .

در اختیار گذاشتن یک‌سری نرم‌افزارهای حرفه‌ای که به کاربران کمک کند تا با قرآن و موضوعات مرتبط با آن همچون: قرائت، تجوید و تفسیر آشنا شوند نیز از راهکارهای جذب جوانان به پایگاه‌های قرآنی است . بدین وسیله وقتی پایگاه‌های قرآنی جوانان را یکی از مخاطبان خود بدانند، به تولید محتواهای جدید و متناسب با نیازهای آنان اقدام می کنند و از این طریق به افزایش سهم قرآن در اینترنت یاری می‌رسانند.

4. مخاطب‌محوری

مخاطب‌محوری، یک اصل مهم در فعالیت‌های رسانه‌ای است. رسانه موفق، رسانه‌ای است که ارتباط دوسویه با مخاطب خود برقرار کند و به طور فعال و مستمر نیازهای مخاظب را شناسایی و برآورده سازد و بازخورد آن را بگیرد.

فعالان قرآنی فضای مجازی باید با در نظر گرفتن میزان علاقه‌مندی مخاطب به مفاهیم مطرح شده در پایگاه خود، آنها را به‌روز کرده و درکنار آن سعی کنند آگاهی‌های مخاطب را در زمینه‌های مختلف بالا ببرند و در نهایت، بازخورد بیشتری نیز داشته باشند.

باید قرآن را از حالت تخصصی و غیر قابل دسترس بودن خارج کرد؛ برای مثال، بسیاری از کاربران اینترنت حوصله‌ خواندن تفاسیر قرآن را ندارند. در این صورت، پایگاه‌های قرآنی باید آنها را به صورت موضوعی و در بسته‌های کوچک‌تر ارائه دهند؛ به عبارت دیگر، باید باتوجه به شرایط اینترنت و ذائقه مخاطبان محتوای قرآنی در فضای مجازی ارائه شود و برای ایجاد جاذبه در مخاطبان جهت گرایش به‌سمت مفاهیم قرآنی می توان از دیگر ابزارها و امکانات فضای مجازی نیز استفاده کرد.

5. توجه ویژه به پرسش های قرآنی در اینترنت

راه‌اندازی پایگاه‌هایی که بتواند به پرسش‌ها و شبهات ایجادشده در مفاهیم قرآنی، به‌صورت آن‌لاین پاسخ دهد، یکی از ضرورت‌های فضای مجازی امروز است. این پایگاه‌ها با دریافت سؤالات قرآنی مخاطبان و پاسخ‌گویی زودهنگام، می‌توانند نقش بسیاری در افزایش سهم قرآن در فضای مجازی داشته‌باشند.

اکنون چندین پایگاه قرآنی به این منظور راه‌اندازی شده که بسیاری از آنها در پایگاه ستاد پاسخگویی به مسائل مستحدثه معرفی شده‌اند. در برخی از این پایگاه‌ها هزاران سؤال قرآنی پاسخ داده شده و روزانه صدها پرسش به آنها افزوده می‌شود. در این مجال، جا دارد از پایگاه پاسخگویی به سؤالات قرآنی، یعنی porsemanquran .com نام ببریم که در آن به بیش از بیست هزار پرسش قرآنی پاسخ داده شده‌است.

برای افزایش سهم قرآن در اینترنت، افزون بر پایگاه‌های عمومی، بایسته است پایگاههایی نیز به طور تخصصی به سؤالات اقشار مختلف اجتماع مانند دانشجویان یا نوجوانان و کودکان پاسخ دهند.

6. توجه به ابعاد جهانی قرآن

امروزه راه تحقیق و پژوهش برای متخصصان قرآنی در فضای مجازی هموار شده و افرادی که مایل هستند از این طریق تحقیق کنند، می‌توانند به‌راحتی اطلاعات قرآنی مورد نظر خود را بیابند. از آن جا که قرآن پایه‌ای مشترک بین تمام مسلمانان است، هرکس که بخواهد در مورد اسلام به تحقیق و مطالعه بپردازد، پیش از هر منبع دیگری به قرآن مراجعه می‌کنند.

استقبال و توجه جهانی به قرآن، امکان ِبی بدیلی برای افزایش سهم قرآن در اینترنت فراهم کرده‌است . با توجه به این امکان، می‌توان برای گروه‌های سنی و علمی مختلف که علاقه‌مند به مطالعه در قرآن هستند، اطلاعات و محتوای مناسب فراهم کرد و از آن جا که همه گروه‌ها و فرقه‌های اسلامی به تحقیقات قرآنی اهتمام نشان داده‌اند و بسیاری از معارف قرآنی نیز فارغ از گرایش‌های فرقه‌ای برای عموم مسلمانان قابل استفاده است، بخش عمده این محتوا را می‌توان از طریق بازتولید معارف قرآنی تأمین کرد.

7. حمایت از وبلاگ های قرآنی

وبلاگ‌ها دست نوشته‌های شخصی هستند که با کمترین هزینه و بیشترین انگیزه تولید شده و در فضای مجازی قرار می‌گیرند. هدایت حساب شده و حمایت روشمند از بلاگرهایی که انگیزه مذهبی دارند، می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش سهم قرآن در اینترنت داشته باشد.

همان‌گونه که بلاگرهای فارسی در مدت کوتاهی توانستند زبان فارسی را به سومین زبان دنیا در اینترنت ارتقا دهند؛ بلاگرهای مذهبی نیز می‌توانند با تلاش دو چندان، وضعیت قرآن را در اینترنت نسبت به سایر کتب مذهبی بهبود بخشند. آنان می‌توانند با راه‌اندازی تالارهای گفتگوی قرآنی، طرح نظرات خود درباره مباحث قرآنی، ارائه برداشت‌های آزاد از آیات قرآن، اطلاع‌رسانی از جدیدترین کتب و مقالات قرآنی و انتشار برخی مقالات قرآنی، به افزایش سهم قرآن در فضای مجازی کمک کنند.

8 . نوآوری در ارائه منابع قرآنی

اگرچه یکی از بهترین روش های افزایش محتوای قرآنی اینترنت، ارائه کتاب‌ها و تفاسیر معتبر قرآن در پایگاه‌های اینترنتی است، اما این امر اگر به انتشار مکرر برخی کتاب‌های معروف قرآنی در سایت‌های اسلامی منجر شود، نمی‌توان آن را گام مثبتی در جهت افزایش سهم قرآن در اینترنت به شمار آورد. مدیران پایگاه‌های قرآنی باید با کشف وادی‌های ناپیموده و ارائه مباحث مطرح نشده و انتشار کتاب‌های مفید و مورد غفلت واقع شده همت گمارند و در افزایش سهم قرآن در اینترنت از خود خلاقیت و ابتکار نشان دهند و غنای مباحث و مفاهیم بی بدیل قرآنی را به نمایش بگذارند.

امید است با تلاش روزافزون همه علاقه مندان معارف قرآنی و حمایت و هدایت سازمان‌ها و مراکز مسئول در زمینه قرآن پژوهی، شاهد افزایش بیش از پیش سهم قرآن در فضای مجازی باشیم؛ به گونه‌ای که هرکس با انگیزه‌های آموزشی، پژوهشی و یا فرهنگی به سراغ اینترنت می‌رود، بتواند پاسخ نیازهای قرآنی خود را در اینترنت بیابد.

محمد خامه‌گر/فصلنامه ره‌آورد نور